نقش جوامع حدیثی در کشف علل پیدایش جریان نقل به معنا در روایات معصومین

دوره 6، شماره 64، آبان 1403، صفحات 45 - 54

نویسندگان : حمیدرضا فاضلی و مجتبی انصاری مقدم * و علیرضا فاضلی و امیرحسین فاضلی

چکیده :
اصلی ترین منبع دستیابی معارف دینی در اسلام بعد از قرآن کریم، احادیث نبوی و ائمه اطهار علیهم السلام هستند که اکنون در جوامع مختلف حدیثی به دست ما رسیده اند. اهمیت حدیث آنچنان بالاست که حضرت پیامبر صلّی‌ الله علیه و آله و سلّم در انتهای زندگانی خویش حدیث متواتر وگرانقدر ثقلین را برای مسلمانان بیان می فرمایند. حضرت در این حدیث گرانقدر مسلمانان را به قرآن و عترت- اهل بیت علیهم السلام ارجاع می دهند تا گمراه نشوند. بدین رو اهمیت دارد پیرامون این منبع مهم پژوهش هایی جهت فهم بهتر آن انجام گیرد. یکی از مسائلی که از عصر نزول اسلام تاکنون مورد توجه اندیشمندان بوده، مسئله نقل به معنا در احادیث است؛ نقل به معنا در حدیث، بیان مقصود یک حدیث در قالب و الفاظی غیر از قالب و الفاظ خود حدیث است. این مسئله حدیثی در عصر نزول اسلام و تا چند قرن بعد آنچنان رشد نمود تا آنکه به یک جریان حدیثی مبدل گردید و تعداد کثیری از احادیث را پوشش داد. بدین اهمیت پژوهش حاضر با روشی توصیفی- تحلیلی- تطبیقی به بررسی علل پیدایش جریان نقل به معنا در احادیث می پردازد. یافته های پژوهش حاصل آن است که این جریان حدیثی به عللی چون «عدم کتابت احادیث در زمان صدور، ممنوعیت کتابت احادیث، از بین بردن مکتوبات حدیثی، سهل انگاری ثبت کنندگان احادیث، عدم فهم حدیث در زمان صدور، ضعف حافظه برخی راویان احادیث، گستردگی زیاد احادیث، تعمدی بودن نقل به معنا، جواز نقل به معنا در برخی احادیث، شرح حدیث توسط برخی راویان، نیاز به ثبت نداشتن برخی احادیث، جریان سیاسی حاکم عصر صدور، سهل انگاری برخی از صاحبان جوامع حدیثی، طولانی بودن برخی احادیث، ورود ناقلان غیرشایسته در نقل حدیث و غیره» پدید آمده است.

کلمات کلیدی :
حدیث، دومین منبع اسلام، جریان نقل به معنا، علل پیدایش نقل به معنا، عدم کتابت حدیث، کم حافظگی راوی