نسبت قواعد عدل و انصاف و عدالت با قاعده لا ضرر

دوره 6، شماره 60، تیر 1403، صفحات 15 - 31

نویسندگان : سمیرا میرزایی * و عبدالله امیدی فرد

چکیده :
افعال خداوند متعال با توجه به اطلاق وصف عدل در حوزۀ تکوین، تشریع و جزا برمبنای عدل است. ازاین رو همۀ احکام شرعی متصف به وصف مقدّر عدل است. برخی اندیشمندان معتقدند فقیه در استنباط حکم شرعی می تواند با شاقول عدل و ظلم، و تشخیص مصادیق آن به وجوب و حرمت فتوا دهد. از این موضوع به قاعدۀ عدالت تعبیر می شود. قاعده عدالت قاعده عدل و انصاف یکی از قواعد فقهی است و آنچه بر خلاف این قاعده باشد در شریعت پذیرفته نمی‌باشد. این مقاله با روش تحلیلی توصیفی درصدد بیان ارتباط قواعد عدل و انصاف و عدالت با قاعده لاضرر است. در این مقاله اثبات شده بين «قاعده لاضرر» و «قاعده عدالت» و «نفى ظلم» ارتباط موضوعى بر قرار است و اگر دايره قاعده عدالت را طورى گسترده بدانيم در اين صورت قاعده عدل و انصاف از مصاديق قاعده عدالت مى‌شود و نسبت بين آن دو عموم و خصوص مطلق خواهد بود. لذا با «قاعده لاضرر» مى‌توان حکم ضررهاى عقلايى را اثبات کرد، ليکن با «قاعده عدالت» ممکن است اثبات آن ميسر نباشد. افزون براین، عدالت و عدل و انصاف نیز برای احقاق لاضرر و ثبوت عمل عادلاته و منصفانه شناخته می شوند.

کلمات کلیدی :
قاعده فقهی، عدل و انصاف، عدالت، لا ضرر.