نقش شیعیان در دستگاه قضا در عصر اول عباسی

دوره 5، شماره 54، دی 1402، صفحات 99 - 113

نویسندگان : محمد مرادی کانی باغی *

چکیده :
دوران خلافت عباسی در تمدن اسلامی ‌به لحاظ کشور داری و سیاسی از اعتبار و ارزش خاصی برخوردار است. این دوران‌ یکی از طولانی ترین دوران های سلسله حکومت های اسلامی ‌است. در میان مسلمانان ‌یکی از دولت هایی که دارای بیشترین وسعت قلمرو است حکومت عباسی است. هر‌ چند در بیشتر عمر این حکومت خلفا از قدرت چندانی برخوردار نبودند، و امرا وسلاطین به نام آنان حکومت می‌کردند. در این میان شیعیان که قشر فرهیخته جامعه بودند در اداره‌ی حکومت پهناور عباسی سهمی‌ وافر داشتند. در عصر اول عباسی دولتمردان شیعی زیادی زمام امور را به دست گرفته از جمله خاندان یعقوبی، آل یقطین، خاندان بزیع، ابوعبدالله شریک بن عبدالله نخعی، از فقهای برجسته شیعی بود که در عصر اول عباسی در زمان حکومت مهدی عباسی متصدی منصب قضاوت در کوفه شد وی در دوران خلافت منصور دوانیقى، دومین خلیفه عباسی به قضاوت اهواز منصوب گردید، نخعی نسبت به امام علی (ع) و خاندان اهل بیت علیهم السلام ارادت فراوان و نسبت به بنی امیه بغض فراوانی داشت، او به هوشمندی مشهور بود و در قضاوت عدالت می ورزید. این مقاله که با عنوان نقش شیعیان در قضاء در عصر اول عباسی (۱۳۲–۲۳۲هـ) نوشته شده گامی ‌است در جهت شناسایی نقش شیعیان در دستگاه قضاء که در خلافت عباسی حضور داشته و تاثیری که می‌توانستند در بسط عدالت در جامعه و ‌اندیشه عدالت و عدالت خواهی داشته باشند. با این اهمیت که غالبا بررسی های تاریخی و نوشته‌های مورخان با محوریت اهل سنت صورت گرفته و به موجودیت تشیع کمتر توجه شده‌ است. این پژوهش برآن است که با روش تاریخی و بررسی اسناد و مدارک بجای مانده در منابع تاریخی و حدیثی و فقهی، نقش شیعیان در دستگاه قضا را در عصر اول عباسی مورد بررسی قرار دهد.

کلمات کلیدی :
دستگاه قضا، شیعه، عصرعباسی، قاضی، قضاوت.