بررسی تحلیلی خاستگاه و زمینه های استکبار، با تکیه بر آیات قرآن کریم

دوره 5، شماره 51، مهر 1402، صفحات 24 - 38

نویسندگان : مجتبی انصاری مقدم * و حمید رضا فاضلی

چکیده :
قرآن کریم به عنوان کتابی جامع و هدایت بخش، عرضه کنندۀ گونه های خاص از عقلانیت نظری و عملی است. مخاطب عقلانیت عرضه شده در قرآن انسانهایی هستند که در زندگی دنیا، سعادت را جستجو می کنند. بحث استکبار از دیرباز تاکنون مورد توجّه بوده است؛ در آیات قرآن واژه استکبار زیاد دیده می شود و نقش برجسته ای در نظام اخلاقی قرآن با بار معنایی منفی دارد که برای نشان دادن یکی از صفات بارز کافران به کار می رود؛ بنا بر آموزه های قرآنی ابلیس، اوّلین شخص مستکبر و بنیان گذار این بیماری می باشد، همچنین خداوند سبحان قابیل را دومین شخص مستکبر خوانده است. قرآن کریم عرصه استکبار ستیزی و عدم سلطه جویی و سلطه پذیری است. مقاله حاضر با هدف تبیین آیات قرآن کریم درباره خاستگاه و زمینه های استکبار نگاشته شده است. این مقاله در صدد است تا با روش توصیفی- تحلیلی و منابع کتابخانه ای(اعم از کتاب ها، مقالات و امثال اینها) و تکیه بر آیات قرآن کریم، خاستگاه و زمینه های استکبار را مورد ارزیابی قرار دهد؛ چرا که قرآن کریم با توجه به آسمانی بودن متن آن و منزه بودنش از سهو و اشتباه های رایج بشری، از اتقان و اعتبار بسیار بالاتری نسبت به سایر متون برخوردار است. از یافته های پژوهش می توان به اقسام، خاستگاه و زمینه های استکبار اشاره کرد: استکبار دو قسم است: استکبار فردی(باطنی و ظاهری) و استکبار اجتماعی(اقتصادی، سیاسی و اجتماعی). نتیجه آنکه بر اساس آموزه های اسلام و قرآن زمینه های استکبار عبارتند از: ثروت، تهاجم فرهنگی، برتری جویی، غفلت از قدرت خدا، گناه و جرم، فراموشیِ قیامت، قدرت و هوای نفس.

کلمات کلیدی :
استکبار، قرآن کریم، استکبار فردی و اجتماعی، ثروت، برتری وجودی، برتری علمی.